Portret held Nelson Mandela

buitenland
125
6 dec '13
Mandela was de eerste zwarte president van Zuid-Afrika.

De voormalige bokser, advocaat en gevangene nummer 46664 maakte met goed gekozen gebaren en vergevingsgezindheid de weg vrij voor raciale verzoening. Hij lunchte met de aanklager die hem naar de gevangenis stuurde, zong bij zijn beëdiging als president Afrikaanse liedjes uit de tijd van de apartheid en reisde honderden kilometers om thee te drinken met de weduwe van Hendrik Verwoerd, die premier was toen Mandela achter de tralies verdween.

Een van de meest memorabele momenten is wellicht de dag in 1995 dat hij het veld opliep bij de finale van de wereldkampioenschappen rugby in Johannesburg. Gekleed in Afrikaanse kleuren wist Mandela de 63 duizend overwegend blanke fans in extase te brengen. Ze scandeerden 'Nelson, Nelson, Nelson', terwijl hij het zojuist kampioen geworden rugbyteam van Zuid-Afrika feliciteerde. Het was kenmerkend voor Mandela om onbezonnen een bastion van blank Afrikanerschap binnen te gaan - in dit geval rugby - om de aanwezigen vervolgens het gevoel te geven dat ze thuishoorden in het nieuwe Zuid-Afrika.

Nelson Rolihlahla Mandela werd op 18 juli 1918 geboren als zoon van een stammenleider in Transkei, het thuisland van de Xhosa. Transkei werd later door de apartheidsregering verklaard tot onafhankelijke republiek om de scheiding tussen zwart en wit te verstevigen. De koninklijke opvoeding van Mandela zorgde voor zijn waardige en koninklijke houding, die zijn handelsmerk werd. Veel Zuid-Afrikanen noemden Mandela later uit respect bij de naam die hij van zijn stam had gekregen, Madiba.

De jonge Mandela groeide op in een tijd waarin vrijwel geheel Afrika nog onder Europees koloniaal bewind viel. Hij ging naar een methodistische school voordat hij in 1938 werd toegelaten tot de Universiteit van Fort Hare, een zwarte universiteit. Twee jaar later werd hij echter van de universiteit gestuurd omdat hij had deelgenomen aan een studentenstaking.

Hij verhuisde naar Johannesburg en werkte daar als politieagent bij een goudmijn. Hij klom op tot griffier en studeerde ondertussen rechten. In zijn vrije tijd was hij in de boksring te vinden, waar hij als zwaargewicht deelnam aan amateurwedstrijden.

Samen met zijn eerste vrouw, Evelyn Mase, kreeg Mandela vier kinderen. Een dochter overleed toen ze nog heel klein was en een zoon kwam in 1970 om het leven bij een auto-ongeluk. Een andere zoon stierf in 2005 aan aids. Mandela scheidde in 1957 van Mase en zij stierf in 2004.

Mandela's strijd tegen de apartheid begon in 1944 toen hij hielp bij de oprichting van de ANC-Jeugdliga. In 1952 organiseerde hij een campagne waarin verzet tegen apartheidswetten werd aangemoedigd. De regering sloeg terug, verbood hem nog langer deel te nemen aan bijeenkomsten en hij mocht Johannesburg niet meer verlaten.

Na een twee dagen durende staking, die werd neergeslagen door de politie, besloot Mandela met een groep ANC-leden tot militaire actie. Mandela drong aan op de vorming van een guerrillabeweging, Umkhonto we Sizwe, ofwel: Speer van het Land. Mandela werd vervolgens in 1962 gearresteerd en veroordeeld tot vijf jaar dwangarbeid. Hij werd schuldig bevonden aan het illegaal verlaten van het land en het aanzetten van zwarten tot staken.

Een jaar later ontdekte de politie het ondergrondse hoofdkwartier van het ANC in de buurt van Johannesburg. Bij de inval in het hoofdkwartier werden plannen gevonden voor een guerrillacampagne. In een tijd waarin Afrikaanse landen een voor een onafhankelijk werden, werden Mandela en zeven anderen in 1964 veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf op Robbeneiland wegens hoogverraad.

"Ik ontken niet dat ik van plan was sabotage te plegen", zei Mandela tegen de rechter. "Ik beraamde dit niet op een roekeloze manier en ik ben geen liefhebber van geweld. Ik was dit van plan na een kalme en sobere inschatting van de politieke situatie die is ontstaan na jaren van tirannie, uitbuiting en onderdrukking van mijn volk door blanken." Het werd verboden om Mandela te citeren of zijn foto te publiceren, maar toch wisten Mandela en de andere ANC-leden berichten uit de gevangenis te smokkelen over de kruistocht tegen apartheid.

Zuid-Afrika werd na de veroordeling van Mandela een paria. Het land werd uit de Verenigde Naties gezet en mocht niet deelnemen aan de Olympische Spelen. In 1973 bood de regering Mandela de vrijheid aan op voorwaarde dat hij zich terugtrok in Transkei. Mandela weigerde dit. In 1982 werden Mandela en de andere hoge ANC-leden overgeplaatst naar een gevangenis op het vasteland en drie jaar later kreeg Mandela opnieuw de vrijheid aangeboden. Wederom weigerde hij. Hij wilde pas zijn vrijheid terug als de regering de apartheidswetten zou schrappen en de onderhandelingen met het ANC wilde aangaan.

Naarmate de tijd verstreek - Mandela noemde het 'lange, eenzame, verspilde jaren' - groeide internationaal het bewustzijn omtrent de apartheid. Tegen de tijd dat Mandela 70 werd, was hij een van de beroemdste politieke gevangenen ter wereld. Zijn 70e verjaardag werd gevierd met een tien uur durend rockconcert in Wembley Stadium in Londen dat over de hele wereld werd uitgezonden.

Ondertussen begon de Koude Oorlog een rol te spelen. Het Zuid-Afrikaanse leger steunde rebellen in buurland Angola in hun strijd tegen Cubaanse militairen die de linkse dictatuur in Angola verdedigden. De Amerikaanse regering was dus huiverig om Zuid-Afrika te veel onder druk te zetten. In plaats daarvan koos Washington ervoor een 'constructieve verbintenis' aan te gaan met de regering.

Na verloop van tijd begon de blanke Zuid-Afrikaanse regering in te zien dat de apartheid niet langer vol te houden was. Maar in plaats van simpelweg de apartheid af te schaffen, sleutelden de blanke machthebbers aan de rassenscheiding. In 1989 werd de rechtlijnige president P.W. Botha vervangen door Frederik de Klerk, een van de realisten van de regerende Nationale Partij. Hij erkende dat de heerschappij van de blanken voorbij was, maar wist niet goed wat nu de juiste weg vooruit was. Mandela bleef zich in de tussentijd vanuit de gevangenis inzetten voor het nationaliseren van banken, mijnen en andere industrieën waar blanken een monopolie hadden - een houding die leidde tot grote zorg binnen de blanke zakenwereld.

De geest was echter uit de fles. Mandela werd op zeker moment uit de gevangenis gehaald voor een gesprek met een blanke minister. Een naaste medewerker moest Mandela helpen bij het strikken van zijn veters en het knopen van zijn das. Na al die jaren in de gevangenis was hij vergeten hoe dat moest.

Uiteindelijk werd Mandela op 11 februari 1990 vrijgelaten. In de tientallen jaren durende strijd tegen de apartheid waren duizenden mensen overleden, gemarteld en gevangengezet en toen hij eindelijk vrijkwam werd het beeld van een lachende en naar de mensenmenigte zwaaiende Mandela een internationaal icoon van de vrijheid, vergelijkbaar met de val van de Berlijnse Muur in 1989. Zwarten in heel Zuid-Afrika vierden feesten, net als veel blanken.

De blanke regeringsleiders schilderden Mandela af als leider van een communistische revolutie en hielden vol dat als een zwarte meerderheid aan de macht kwam het land zou afglijden naar chaos en bloedvergieten, net zoals dat was gebeurd in andere Afrikaanse landen die onafhankelijk waren geworden. De voorspelling van de blanke regering bleek niet uit te komen.

Mandela nam na zijn vrijlating het roer bij het ANC over en kreeg in 1993 samen met De Klerk de Nobelprijs voor de vrede. Nadat Mandela vier jaar lang leiding had gegeven aan een interim-regering werd hij in 1997 gekozen tot president. Het waren de eerste verkiezingen waarbij alle rassen hun stem mochten uitbrengen.

Bij zijn beëdiging salueerde Mandela naar de blanke generaals en zong hij mee met het lied dat een samensmelting was van twee liederen: het Afrikaanse lied Die Stem, uit de tijd van de apartheid, en het Afrikaanse Nkosi Sikelel iAfrika (God zegene Afrika). "We hebben eindelijk onze politieke emancipatie bereikt. We hebben gezworen ons hele volk te bevrijden van het juk van armoede, beroving, lijden en andere vormen van discriminatie", verklaarde Mandela.

Zwarte Afrikanen die snel veranderingen verwachtten, drukten Mandela op het hart geduld te hebben. Mandela erkende dat hij een vrijemarktpolitiek moest voeren om grote zakenimperiums van de blanken aan zijn zijde te houden en buitenlandse investeringen aan te trekken. Mandela maakte fouten, maar dat kwam volgens hem omdat de beweging die streed voor vrijheid niet gewend was te regeren.

Uiteindelijk liet Mandela het regeren steeds vaker over aan vicepresident Thabo Mbeki, die in juni 1999 het stokje van Mandela overnam. Mandela weigerde zich verkiesbaar te stellen voor een volgende termijn, een zeldzaamheid voor Afrikaanse presidenten. "Ik moet aftreden nu er nog een of twee mensen zijn die me bewonderen", grapte Mandela destijds. Hij zei van plan te zijn op straat te gaan staan met een bord waarop te lezen zou zijn: 'Werkloos, geen baan. Nieuwe vrouw en groot gezin om te onderhouden'. Kort na zijn vrijlating scheidde Mandela van zijn vrouw Winnie en in 1999 trouwde hij met Graça Machel, de voormalige first lady van Mozambique.

Nu aan de apartheid in Zuid-Afrika een einde was gekomen, zette Mandela zich in voor vrijheid in andere delen van Afrika en de wereld, en de strijd tegen aids. In een land waar op aids een taboe rustte en een besmetting angstvallig geheim werd gehouden, was het Mandela die in het openbaar erkende dat een van zijn zoons aan de ziekte was overleden.

De kalme Mandela sprak zich over sommige kwesties scherp uit. Toen de Amerikaanse president George W. Bush besloot om oorlog te gaan voeren in Irak, noemde Mandela Bush arrogant en kortzichtig. "Als er een land is dat onuitsprekelijke wreedheden heeft begaan in de wereld, dan zijn het wel de Verenigde Staten van Amerika", aldus Mandela. "Ze interesseren zich niet voor menselijke wezens."

De afgelopen jaren heeft Mandela zich grotendeels teruggetrokken uit de openbaarheid. Op zijn 89e verjaardag werd Mandela de schutspatroon van een internationale organisatie van staatshoofden genaamd The Elders. Met steun van Mandela gingen ex-president Jimmy Carter en voormalig VN-secretaris-generaal Kofi Annan naar het Midden-Oosten en Zimbabwe om daar voor vrede te pleiten.

Mandela liet zich ondanks zijn pensionering soms nog uit over actuele kwesties. Tijdens een liefdadigheidsdiner in 2008 in Londen sprak hij zich uit tegen het 'tragisch falen van het leiderschap in buurland Zimbabwe', dat op dat moment op het hoogtepunt was van een economische en politieke meltdown. Dit terwijl de Zuid-Afrikaanse regering een veel terughoudender positie innam.

Toen zich in 2009 een splitsing voordeed in het ANC en zijn zwijgen daarover werd uitgelegd alsof hij de partij zijn rug toekeerde, benadrukte Mandela in een verklaring dat hij ervoor gekozen had om niet meer bij politieke zaken betrokken te worden, omdat het aan een nieuwe generatie was 'om leiding te geven en verantwoordelijkheid te nemen'.

Op zijn 91e verjaardag werd zijn geboortedag, 18 juli, uitgeroepen tot Mandela-dag. De naamgever riep mensen op die dag 'goed voor elkaar te doen'. In mei 2012 zei Mandela zijn huis in Johannesburg vaarwel en keerde hij terug naar zijn geboortedorp, Qunu. Daar kreeg hij onder meer bezoek van de vroegere Amerikaanse president Bill Clinton.

In december 2012 belandde Mandela met een longinfectie in het ziekenhuis. Hij onderging ook een galsteenoperatie, maar mocht na drie weken weer naar huis. Op 9 maart 2013 ging Mandela opnieuw naar het ziekenhuis voor onderzoek, om een dag later te worden ontslagen. Op 27 maart werd Mandela weer opgenomen, omdat de longinfectie was teruggekeerd. 6 April mocht hij weer naar huis, maar op 8 juni moest Mandela met spoed naar het ziekenhuis, opnieuw met een longontsteking. Onderweg krijgt de ziekenwagen pech en moet Mandela worden overgetild in een legerambulance. Volgens de staf van president Zuma heeft de gezondheid van Mandela niet te lijden gehad onder het oponthoud.

Op 5 december 2013 meldt Zuma dat Mandela is overleden. Hij is 95 geworden.

© Novum 2013
nelson mandela
zuid-afrika
apartheid
portret
Log in met je MNL-ID
| wachtwoord vergeten?